Ο  Αρχηγός Καπετάν Μητροφάνης Καλογεράκης,

      στους τιμώμενους Ήρωες  από την επιτροπή «Ελλάδα 2021»

                              Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης

                               Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

 

                                         

                                        Καπετάν Μητροφάνης Καλογεράκης (1798-1829).                     

                                                          

       Ο θρυλικός Αρχηγός Καπετάν Μητροφάνης Καλογεράκης, από τον Άι-Γιάννη Αμαρίου, ήταν από τους σημαντικούς Κρητικούς αρχηγούς του 1821. Τιμώμενος από την επιτροπή «Ελλάδα 2021», για τα 200 χρόνια της  επανάστασης του 1821, προκάλεσε τριβές στους πολιτικούς, για την απεικόνισή του, εν όψει των εορτασμών. «Η Εφημερίδα των Συντακτών» αναφέρει τη διαφωνία του βουλευτή Χανίων κ. Π. Πολάκη με τη Γιάννα Αγγελοπούλου, για τη μη αξιοπρεπή κατά τη γνώμη του, απεικόνιση του μεγάλου ήρωα στους τιμώμενους οπλαρχηγούς της Κρητικής επανάστασης του 1821. Αναφέρει η εφημερίδα:   «Άνω - κάτω πάλι ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Πολάκη. Ας τον στείλουν λοιπόν μια και καλή στη Γιάννα να τελειώνουμε. Από τις 200 «προτάσεις» που δέχτηκε από «τοπικούς παράγοντες» η πρόεδρος της Επιτροπής για το 2021, η φωτογραφία του  Καπετάν Μητροφάνη (Καλογεράκη)….», δεν θεωρήθηκε επάξια του ιστορικού του βάρους, από το Βουλευτή.

       Είναι γεγονός ότι και η απεικόνιση αυτών των μεγάλων μορφών θέλει προσοχή, για να είναι όσο δυνατόν κοντά στην πραγματικότητα με βάση τις μαρτυρίες των απογόνων τους για τα βασικά χαρακτηριστικά τους  και να απεικονίζει ρεαλιστικά, τη σωματοδομή τους, αλλά  και το εθνικό, ιστορικό και μαρτυρικό τους εκτόπισμα και όχι απεικονίσεις φανταστικές, που υποτιμούν τους ήρωες και δεν σχετίζονται με τη ρωμαλέα από κάθε άποψη μορφή τους.

      Όμως η ουσία δεν είναι μόνο εκεί αλλά στην  προσωπικότητα του εθνομάρτυρα και στην επική του δράση. Στην πραγματικότητα είναι ο Αθανάσιος Διάκος της Κρήτης, ως προερχόμενος και αυτός από  Μοναχούς  και  από τους ελάχιστους ήρωες του 1821 με αυτό το συνολικά ιδιαίτερο και μοναδικό ιστορικό θανάτου. 

      Υπάρχουν πολλές καταγεγραμμένες πηγές-μαρτυρίες, γραπτές και προφορικές, της ζωής, των ανδραγαθημάτων, του μαρτυρικού του θανάτου, από ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα, ή τα πληροφορήθηκαν από αυτούς που τα έζησαν. Στοιχεία της δράσης του αναφέρουν αρκετοί λόγιοι και ιστορικοί, όπως: Ο λόγιος Γιατρός Γ. Ανδρεδάκης (1860-1933), ο Επιθεωρητής Εκπαίδευσης Κρήτης Γενεράλης (1860-1943), ο ιστορικός Ι.  Μουρέλος (1886-1963). Υπάρχουν επίσης δύο ιστορικά έγγραφα του 1823 με την υπογραφή του. Είναι αξιοθαύμαστοι οι χαρακτηρισμοί που του αποδίδουν οι ιστορικοί αυτοί, που ούτε συγχωριανοί, ούτε συγγενείς του ήταν, όπως: «Μητροφάνης διακεκριμένος επ’ ανδρεία». «Ο ηρωϊκώτατος αρματολός και Αρχηγός Μητροφάνης… προ του 1821 είχε διαπράξει πολλά κατά των Γιαννιτσάρων και κατατρομάξει αυτούς…Οι Γιαννιτσάροι μανιωδώς επεδίωκον την καταστροφήν του….Κατά δε την Επανάστασιν του 1821 πολλά εξετέλεσεν ανδραγαθήματα εν Κρήτη διατηρών ίδιον σώμα πολεμιστών….ο Μητροφάνης με τους επιλέκτους άνδρας του μετέβη εις Πελοπόννησον λαβών μέρος εις πολλάς μάχας κατά των Τούρκων μέχρι του 1827….πληροφορηθέντες οι εν Ηρακλείω Αμπαδαίοι την άφιξίν του τα μέγιστα εθορυβήθησαν. Αμέσως δε εις διαβούλια απεφάσισαν την εξαφάνισίν του….Σπεύσαντες δε έφερον το τρόπαιόν των(το κεφάλι του) εις Ηράκλειον όπου οι Τούρκοι επανηγύρισαν δια το γεγονός».

    Επίσης πολλές μαρτυρίες διέσωσαν οι απόγονοί του, αλλά  και συγχωριανοί του, που συμφωνούν με μικρές διαφοροποιήσεις, συμβατές πάντα με τα ιστορικά γεγονότα, αλλά και συμπληρώνουν τα πολλά ανδραγαθήματά του, όπως: ο ανιψιός του Ιωάννης Εμμ. Καλογεράκης(1832-1904) και η Καλογερογιάννενα (1835-1920), τα 9 παιδιά τους, όπως ο Μιχάλης Ι. Καλογεράκης (Καράκαλος) (1878-1946),ο Νικόλαος Ι. Καλογεράκης (1879-1911), ο Σταύρος Ι. Καλογεράκης (1885-1976), ο εγγονός τους, Στελιανός Ν. Καλογεράκης (Κατσαντωνιά)(1907-2008) και άλλοι χωριανοί του, όπως ο Ελευθέριος Μαριδάκης (Λευτεράκης) (1878-1965) κ.ά., των οποίων οι μαρτυρίες έχουν καταγραφεί, αποτελώντας ένα αρμονικό, αυθεντικό, αξιόπιστο, πολυποίκιλο και διασταυρούμενο ιστορικό σύνολο.  Είναι από τους ελάχιστους Κρητικούς Αρχηγούς του 1821, που υπάρχουν τόσο πολλές και από διαφορετικές πηγές μαρτυρίες.

 

         Ο Καπετάν Μητροφάνης από 18 ετών κρατούσε το τουφέκι,  πολεμούσε τους Τούρκους και τιμωρούσε τους αδίστακτους, αιμοβόρους, και κτηνώδεις Αμπαδιώτες Γενίτσαρους, για τις βιαιότητες και τα εγκλήματά τους. Μεθούσε πολεμώντας τους, από την οργή και τη δίκαιη αγανάκτηση εναντίον τους, για τις φρικώδεις πράξεις τους. Εκστασιαζόταν τιμωρώντας τους. Το κρητικό γιαταγάνι του θέριζε αμείλικτα, σαν πύρινη ρομφαία, Γενίτσαρους (Τούρκοι στρατιώτες από εξισλαμισμένους Έλληνες), μπουρμάδες-μουρτάρηδες (εξισλαμισμένοι Κρήτες),  Μπέηδες (Τούρκοι ηγεμόνες-διοικητές), Αγάδες (Τούρκοι άρχοντες), Εσπέχηδες (Τούρκοι φεουδάρχες τσιφλικάδες), Νιζάμηδες (Τούρκοι στρατιώτες), Σπαχήδες (Τούρκοι ιππείς), Μπασιμπουζούκους (άτακτοι, αιμοβόροι, τούρκοι πλιατσικολόγοι), Ζαμπίτηδες (Τούρκοι αστυνομικοί) Σουμπάσηδες (Τούρκοι αγροφύλακες) και περιόριζε έτσι τις ασυδοσίες και τις βδελυρές πράξεις των τυράννων.  

 

      Αγωνιζόταν νύχτα-µέρα για τη λευτεριά. Έμπαινε στη φωτιά της μάχης και στον κίνδυνο χωρίς να λογαριάζει τη ζωή του. Πείνασε, δίψασε, δεν κοιµήθηκε ήσυχα. Λαγοκοιμόταν, διαρκώς μετακινούμενος, με το χέρι στη σκανδάλη, σε ετοιμότητα για να μην πέσει σε ενέδρες, πάντα κυνηγημένος όσο ζούσε. Είδε συγγενείς του να σκοτώνονται, αδέρφια του να τυραννιούνται και τα παιδιά τους να ξεψυχάνε μπροστά τους. Δεν ανεχόταν να βλέπει τις Κρητικοπούλες να ξευτελίζονται, να βιάζονται, να αρπάζονται και να σέρνονται στα σκλαβοπάζαρα  και στα σεράγια των Πασάδων. Να  τις αναγκάζουν να χορεύουν ημίγυμνες στο ρόβι, στα σκάγια και στα χυμένα λάδια, στους οντάδες των Γενιτσαραγάδων. Δεν μπορούσε να μένει απαθής, με όποιο τίμημα και κόστος, βλέποντας τους Χριστιανούς να μην έχουν κανένα δικαίωμα στη ζωή, στα παιδιά, στις γυναίκες τους,  στην περιουσία τους. Να τους βασανίζουν απάνθρωπα, να τους θεωρούν κατώτερης αξίας και από τα ζώα, να τους σκοτώνουν για διασκέδαση στο μπαϊράμι.  Όλα αυτά τον έκαναν να πιστεύει και να εφαρμόζει το «Τούρκος καλός μόνο νεκρός». Τα παλικάρια του επίλεκτα, γιατί τέτοια μόνο μπορούσαν να συνοδεύουν και να αντέχουν τη δράση του.              

        Οι Τούρκοι και μόνο στο άκουσμα του ονόματός του ή την πληροφόρηση της παρουσίας του στην περιοχή, καταλαμβανόταν από πανικό και τρόμο.  Αλλόφρονες από δειλία, κρυβόταν, εξαφανιζόταν, έφευγαν μίλια μακριά. Μαζεύονταν στα μεγάλα κάστρα των Κρητικών πόλεων για προστασία, γιατί γνώριζαν τι τους περιμένει. Τα ανδραγαθήματα και η φήμη του, είχαν εξάψει την φαντασία και το φόβο τους, προκαλώντας τους κρίση πανικού και ρίγος θανάτου. Τον φαντάζονταν σαν ένα μυθικό γίγαντα, που κατακρεουργούσε ανθρώπους, που ήταν ανίκητος και δεν τον σκότωναν τα βόλια. Ήταν γι’ αυτούς, ο ίδιος και οι επίλεκτοι άνδρες του, σαν το εφτακέφαλο θεριό της αποκάλυψης που σκορπίζει τον όλεθρο και την καταστροφή στο πέρασμά του, το οποίο όσο το χτυπάς δυναμώνει και θεριεύει. Είχε αναδειχθεί προστάτης, στήριγμα, καταφυγή, των κατατρεγμένων, αδικημένων, εξουθενωμένων ραγιάδων, από τις ωμότητες και βιαιοπραγίες των απάνθρωπων τυράννων.      

 

        Το μένος του κατά των Τούρκων, ο πόνος του για τα δεινά που προκαλούσαν,  τον οδήγησε και στη συνέχιση του αγώνα του στην Πελοπόννησο με τους άνδρες του, μετά την καταστολή της Κρητικής επανάστασης από τον Ιμπραήμ. Ήταν γεννημένος για δράση. Δεν μπορούσε να μένει  σε νάρκη. Στο λιοντάρι  δεν ταιριάζει, δεν αντέχει, το κλουβί. Η Κρήτη πλέον δεν τον χωρούσε.

 

      Ήταν τόση η ικανότητα, η γενναιότητα, το θάρρος του στο πεδίο της μάχης, η δόξα που απόκτησε, ώστε  24 ετών αναδεικνύεται ήδη Αρχηγός επαναστατικών σωμάτων, πράγμα πολύ σπάνιο στην  επανάσταση του 1821. Ήταν η εποχή κατά την οποία τις προαγωγές και την αρχηγία  την έπαιρνες χωρίς ηλικιακό κριτήριο, από τους  συναγωνιστές σου, με βάση τις ηγετικές σου ικανότητες, την αυτοθυσία, το θάρρος, τη γενναιότητα, την ωριμότητα, την εμπιστοσύνη που ενέπνεες στους πολεμιστές  στις δύσκολες περιστάσεις και όχι με χαρτιά και αποφάσεις άλλων, άσχετων με την σκληρή και αδυσώπητη πραγματικότητα της τουρκοκρατίας ή με ευτελή πολιτικά κριτήρια χωρίς αντίκρισμα.

     Για όλο αυτό το μεγαλειώδη αγώνα του κυνηγήθηκε ανελέητα, καταδιώχθηκε απηνώς παντού και σφάχθηκε σαν αρνί, τραυματισμένος και ζωντανός, κατά κάποιες πηγές, κατά άλλες είχε ξεψυχήσει. Το κεφάλι του οι Τούρκοι το πηγαίνουν στη μάνα του στο χωριό του, για να λάβουν ως απάντηση, όχι κλάματα, οδυρμούς και μαλλιοτραβήγματα, αλλά τα λόγια μιας πραγματικής μάνας ήρωα: «Ποιος σκύλοι δεν γνωρίζει την κεφαλήν του παιδιού του; Μα τι θαρρείτε; πως εσκοτώσετε τον Μητροφάνη θα χαθή η Χριστιανότης; όχι δεν χάνεται»,  δείχνοντας έτσι ποιάς ρίζας βλαστός ήταν ο Καπετάν Μητροφάνης. Θυμίζει η στάση της αυτή, την άλλη σύγχρονή της ηρωΐδα του 1821, την Μπουμπουλίνα, η οποία, όταν μετά τη μάχη και την κατάληψη του Άργους, είδε σκοτωμένο το γιο της, αφού σκότωσε όσους τραυματίες Τούρκους ήταν γύρω του, στέλνει μήνυμα στην επαναστατική Διοίκηση, γράφοντας: «Ο γιος μου σκοτώθηκε, αλλά πήραμε το Άργος». Τέτοια ψυχή, τέτοιο φρόνιμα είχαν αυτές οι μάνες των Ηρώων και εθνομαρτύρων. Όχι απλά ανδρικό αλλά ηρωικό.

       Η γενιά του πάντα τον είχε καύχημα και κλέος της, καμάρωνε για τον πρόγονό της, προβάλλοντας τον ως πρότυπο, που επηρέαζε τα μέλη της. Την κάτω ρούγα των Καλογερήδων του Άι-Γιάννη την ονόμαζαν Μητροφανέικα οι παλιοί και τις ζωηρές αντρογυναίκες της οικογένειας Μητρορφάνενα. Η οικογένεια του, μέχρι και σήμερα, δίνει το όνομά του σε μέλη της, όπως αξίζει στους ήρωες. Ο παπά Στυλιανός Ν. Καλογεράκης (Θεολόγος) και η σύζυγός του Κατερίνα (Φυσικός), πριν 12 χρόνια έδωσαν στον πέμπτο γιό τους το όνομα Μητροφάνης, έβδομη γενιά μετά τον Καπετάν Μητροφάνη, σαν ελάχιστο φόρο τιμής.

        Κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ της ψυχής στην ηρωική θυσία του, στην προσφορά, στη φιλοπατρία, στην περιπετειώδη ζωή του, στη ζοφερή εκείνη εποχή, που αν  και όλα «τ’ σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», εκείνος ύψωσε το ανάστημά του και έγινε ένας αγέρωχος, ατρόμητος και ηγεμονικός «μπροσταρόκριος» στους αγώνες και στους κινδύνους. Αξίζει κάθε τιμής, ύμνου και προβολής, ως πρότυπο αυτοθυσίας, θάρρους, αντρειοσύνης και αγωνιστικότητας, χάριν του πολυβασανισμένου Κρητικού λαού.

Μαρτυρικό Συναξάρι τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης. 1940-45

 Μαρτυρικό Συναξάρι τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου

τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης.

 

 

Ἱερεύς Κωνσταντῖνος Ἀγγελάκης,† 20 Ἀπριλίου 1943.

Ἐφημέριος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας. Συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς καί ἐκτελέσθηκε.

 

Ἱερομόναχος Παρθένιος Ἀναγνωστάκης,† 1 Σεπτεμβρίου 1941.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γωνιᾶς Κισσάμου. Συνελήφθη μέ τούς ἄλλους Ἀδελφούς τῆς Μονῆς ἀπό τούς Γερμανούς καί ἐκτελέσθηκε.

 

Ἱερεύς Ἀνδρέας Βαρδιάμπασης, † 5 Σεπτεμβρίου 1943.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Λειβάδια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης. Συνελήφθη μαζί μέ ἄλλους ἐνορίτες του καί ἐκτελέσθηκε μαζί τους.

 

Μοναχός Γεράσιμος Βροσιμάκης, † 1 Σεπτεμβρίου 1941.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γωνιᾶς Κισσάμου. Συνελήφθη μέ τούς ἄλλους ἀδελφούς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς ἀπό τούς Γερμανούς καί ἀπέθανε βασανιζόμενος.

 

Ἱερομόναχος Συμεών Δρεττουλάκης, † 29 Αὐγούστου 1944.

Ἀδελφός τῆς Μονῆς Ἀσωμάτων Ἀμαρίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λάμπης καί Σφακίων Κρήτης. Χειροτονήθηκε Ἱερεύς τόν Νοέμβριο τοῦ 1927 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Λάμπης καί Σφακίων Ἀγαθάγγελο. Ἐφημέριος στό χωριό Βρύσες. Ἐκτελέσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς μαζί μέ ἄλλους μάρτυρες Πατριῶτες.

 

Ἀρχιμανδρίτης Φώτιος Θεοδοσάκης, † 5 Ἰουνίου 1941.

Ἐφημέριος στόν Ναό Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης. Τόν συνέλαβαν καί τόν ἐκτέλεσαν οἱ Γερμανοί.

 

Μοναχός Δαμιανός Καλλέργης, † 3 Ἰουνίου 1941.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἀρσανίου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου. Συνελήφθη καί ἐκτελέσθηκε βασανιζόμενος ἀπό τούς Γερμανούς.

 

Ἱερεύς Ἐμμανουήλ Σπ. Καλλέργης, † 3 Ἰουνίου 1941.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Λύτρα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου. Ἔλαβε μέρος στήν μάχη τῆς Κρήτης. Συνελήφθη  καί ἐκτελέσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς, μαζί μέ  10 ἄλλους ἐνορίτες του σέ ἀντίποινα.

 

Ἱερεύς Ἐμμανουήλ Νικ. Κουκουράκης,† 31 Ἰουλίου 1941.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Πρασέ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Τόν συνέλαβαν καί τόν ντουφέκισαν οἱ Γερμανοί μαζί μέ 26 ἐνορίτες του.

 

† Ἱερεύς Σπυρίδων Κουντουράκης.

Ἐφημέριος Ἕλους τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κισάμου καί Σελίνου. Ἔπεσε γιά τήν Πατρίδα σέ μάχη κατά τῶν Γερμανῶν.

 

† Ἀρχιμανδρίτης Ἀγαθάγγελος Λαγγουβάρδος.

Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Πρέβελης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λάμπης καί Σφακίων. Καταδιωχθείς ἀπό τούς Γερμανούς κατέφυγε στήν Αἴγυπτο, ὅπου ἐκεῖ ἀπέθανε συνεπείᾳ κακουχιῶν τοῦ πολέμου πού ὑπέστη.

 

Ἱερεύς Ἀντώνιος Λιουδάκης, † 25 Μαΐου 1941.

Ἐφημέριος Καμάρας  Κούμουλη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κισάμου καί Σελίνου. Συνελήφθη και ἐκτελέσθηκε βασανιζόμενος ἀπό τούς Γερμανούς.

 

Ἱεροδιάκονος Σεραφείμ Μαρινάκης, † 1 Σεπτεμβρίου 1941.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γωνιᾶς Κισσάμου. Συνελήφθη καί ἐκτελέσθηκε βασανιζόμενος ἀπό τούς Γερμανούς μαζί μέ τούς  ἄλλους Ἀδελφούς τῆς Μονῆς.

 

Ἱερεύς Κωνσταντῖνος Μαρκάκης, † 29 Μαΐου 1941.

Ἐφημέριος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου. Ἀπέθανε ἀπό τίς κακοποιήσεις πού ὑπέστη ἀπό τούς Γερμανούς.

 

Ἱεροδιάκονος Γερβάσιος Ντουσάκης, † 1 Σεπτεμβρίου 1941.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γωνιᾶς Κισσάμου. Συνελήφθη μέ τούς ἄλλους Ἀδελφούς ἀπό τούς Γερμανούς καί ἐκτελέσθηκε.

 

Ἱερομόναχος Καλλίνικος Παπαθανασάκης, †21 Αὐγούστου 1944.

Ἀδελφός τῆς Μονῆς Τοπλοῦ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Γεννήθηκε τό 1900. Συνελήφθη καί ἐκτελέσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς.

 

Ἱερεύς Λεωνίδας Πνευματικάκης,† 14 Σεπτεμβρίου 1943.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Κρεββατᾶ Βιάννου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας. Συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς ἀνήμερα τοῦ Σταυροῦ, 14 Σεπτεμβρίου 1943 καί ἐκτελέσθηκε μαζί μέ ἄλλους 22 ἐνορίτες του.

 

Ἱερεύς Γρηγόριος Προγούλης,† 24 Μαΐου 1941.

Ἐφημέριος τοῦ χωριοῦ Πλατανιά τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου. Ἔλαβε μέρος στήν  Μάχη τῆς Κρήτης (Μάϊος 1941) ἐπικεφαλῆς μιᾶς ὁμάδος. Συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς καί ἐκτελέσθηκε σέ ἡλικία 28 ἐτῶν, μπροστά στούς γονεῖς καί τ' ἀδέλφια του.

 

Ἱερεύς Γεώργιος Σηφάκης,† Μάϊος 1942.

Ἐφημέριος καί δημοδιδάσκαλος στό Μονοφάτσι Ἡρακλείου Κρήτης. Συνελήφθη, βασανίσθηκε καί φυλακίσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς πού τόν ἐκτέλεσαν μαζί μέ τό γυιό του, τόν γαμπρό του καί πενήντα ἄλλους ὁμήρους.

 

Ἱεροδιάκονος Καλλίνικος Σιδεράκης,† 1 Σεπτεμβρίου 1941.

Κληρικός τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κισάμου καί Σελίνου. Συνελήφθη καί ἐκτελέσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς.

 

Μοναχός Εὐμένιος Σταματάκης,† Αὔγουστος 1944.

Ἀδελφός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τοπλοῦ Σητείας. Γεννήθηκε τό 1888 στά Μέσα Μουλιανά Σητείας. Συνελήφθη μέ τούς ἄλλους Ἀδελφούς τῆς Μονῆς ἀπό τούς Γερμανούς, καταδικάσθηκε σέ θάνατο καί ἀπέθανε πρίν ἐκτελεσθῆ ἡ ποινή του.

 

Ἀρχιμανδρίτης Γεννάδιος Συλλιγνάκης, † 21 Αὐγούστου 1944.

Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τοπλοῦ Σητείας. Γεννήθηκε στήν Σφάκα Σητείας τό 1888. Συνελήφθη καί ἐκτελέσθηκε ἀπό τούς Γερμανούς στίς φυλακές Ἀγυιᾶς.

 

Ἱερεύς Κύριλλος Συναδινάκης, † 10 Σεπτεβρίου 1943.

Ἀδελφός τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου. Γεννήθηκε τό 1877 στό χωριό Ἀμαριανό Πεδιάδος. Τόν ἐκτέλεσαν οἱ Γερμανοί, μαζί μέ ἄλλους ἀθώους πολίτες, στίς 10 Σεπτεμβρίου 1943[1]. 

 

Ἀρχιμανδρίτης Δωρόθεος Τσαγκαράκης, † 23 Ὀκτωβρίου 1943.

Ἀδελφός τῆς Μονῆς Βιδιάνης Λασιθίου. Ἐφημέριος Βασιλικῶν Ἡρακλείου Κρήτης. Συμμετεῖχε στήν Ἐθνική Ἀντίσταση. Διατηροῦσε ραδιόφωνο καί καθημερινά κυκλοφοροῦσε δελτία εἰδήσεων.  Συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς καί ἀρνούμενος νά προδώση ἐκτελέσθηκε βασανιζόμενος.

 

---

[1] Μητροπολίτου Λήμνου Διονυσίου, ὅπ. π. σελ. 494495.

 

 Πέντε τμήματα που οδηγούν σε δυναμικά επαγγέλματα

 Alfavita Newsroom

 0

·          

·          

·          

·          

Το φροντιστήριο «Διακρότημα» επιλέγει και παρουσιάζει στους υποψηφίους των πανελλαδικών πέντε τμήματα που οδηγούν σε δυναμικούς κλάδους και επαγγέλματα

Πλησιάζοντας προς την περίοδο των Πανελληνίων 2021, αναδύεται, ολοένα και πιο έντονα στην ελληνική οικογένεια, η κουβέντα για την επιλογή του κατάλληλου προγράμματος σπουδών και το σχεδιασμό της ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας. Αναμφίβολα, παραδοσιακές επιλογές τμημάτων που είναι ευρύτερα γνωστά όπως, η νομική, η ιατρική, τα οικονομικά κ.λπ. αποτελούν βασικό αντικείμενο συζητήσεων χιλιάδων υποψηφίων κάθε χρόνο και συγκεντρώνουν το πλήθος των προτιμήσεων.

Ωστόσο, η εμπειρία έχει αποδείξει πως πολύ συχνά, οι μαθητές Λυκείου και ειδικότερα οι υποψήφιοι των πανελλαδικών, δεν έχουν μια ξεκάθαρη εικόνα όλων των επιλογών που τους προσφέρονται από το επιστημονικό τους πεδίο (εφόσον είναι υποψήφιοι ΓΕΛ) ή τον τομέα τους (εφόσον είναι υποψήφιοι ΕΠΑΛ). Ως αποτέλεσμα, άκριτα απορρίπτουν ή προσπερνούν τμήματα και προγράμματα σπουδών τα οποία ενδεχομένως και θα συγκλίναν με τις επιδιώξεις τους και παράλληλα θα τους οδηγούσαν σε δυναμικούς κλάδους με θετικούς δείκτες απασχολησιμότητας.

Για το λόγο αυτό, ο ρόλος μας, ως εκπαιδευτικοί και ως ειδικοί επιστήμονες του επαγγελματικού προσανατολισμού, είναι συχνά, στο πλαίσιο της έγκυρης και έγκριτης πληροφόρησης, να επεξηγούμε αυτά τα δεδομένα και τις «κρυφές» δυνατότητες.

Υπο αυτό το πρίσμα λοιπόν, ορισμένα από τα προγράμματα σπουδών που θα μπορούσαμε να εντάξουμε σε αυτήν την κατηγορία, είναι τα ακόλουθα:

 

Μηχανικών Βιοϊατρικής: Πρόκειται για ένα τμήμα του πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής το οποίο δεν είναι από τα πλέον γνωστά στους μαθητές του 2^ου & 3^ου επιστημονικού πεδίου ή του τομέα ηλεκτρολογίας όπου εντάσσεται. Είναι ένα 5ετές πρόγραμμα σπουδών που αφορά στη Βιοϊατρική τεχνολογία και στη εκπαίδευση εξειδικευμένων μηχανικών πάνω στο δυναμικό αυτό πεδίο. Μάλιστα είναι και το μοναδικό πρόγραμμα σπουδών εξειδικευμένης μηχανικής στο συγκεκριμένο τομέα. Οι σπουδές περιλαμβάνουν μαθήματα ιατρικής φυσικής, πληροφορικής, μηχανολογίας, ηλεκτρολογίας, ηλεκτρονικής, προγραμματισμό, χημείας, φυσικής, μαθηματικών κ.λπ. Οι απόφοιτοι έχουν τη δυνατότητα, ως τεχνικοί επιστήμονες, στελέχη και εμπειρογνώμονες, να καλύψουν πληθώρα θέσεων σχετικών με τη μελέτη - σχεδίαση αλλά και την κατασκευή σύνθετων και καινοτόμων  ιατροτεχνολογικών προϊόντων και μηχανημάτων καθώς και την ανάπτυξη λογισμικού για τις Επιστήμες Υγείας και τους επιμέρους κλάδους της.

Στατιστικής: Θα βρούμε 4 τμήματα τα οποία υπηρετούν στα προγράμματα σπουδών τους την επιστήμη της στατιστικής. Στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Μάλιστα, σύμφωνα με τις περσινές βάσεις, ένας ενδιαφερόμενος για την επιστήμη, μπορούσε να φοιτήσει σε ορισμένα από αυτά τα τμήματα με πολύ χαμηλές βάσεις. Ο απόφοιτος μπορει να εργαστεί ως στατιστικός, ως αναλογιστής, ως ασφαλιστής ακόμη και ως οικονομολόγος μέσα από τα τμήματα των Οικονομικών Πανεπιστήμιων. Η Βιοστατιστική, η μοντελοποίηση και λοιπές πτυχές της επιστήμης, μπορούν να αξιοποιηθούν σε ένα τεράστιο εύρος που ξεκινά από τον ιατρικό κλάδο, την οικονομία και τη διακυβέρνηση και φτάνει ως την επιστήμη των δεδομένων και την αναλογιστική.

Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας: Το συγκεκριμένο τμήμα του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος, αφορα και στη Διοίκηση αλλά και στη Διαχείριση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Γενικότερα, ο κλάδος των logistics, παρά το γεγονός πως αποτελεί ένα από τους πλέον δυναμικά αναπτυσσομένους και σημαντικούς κλάδους τόσο για την ελληνική όσο και την παγκόσμια οικονομία, σε πολλούς μαθητές και γονείς δεν είναι ευρύτερα γνωστός. Το συγκεκριμένο τμήμα, το οποίο είναι κοινό στο 2^ο και 4^ο επιστημονικό πεδίο των ΓΕΛ και στον τομέα Διοίκησης & Οικονομίας των ΕΠΑΛ, οδηγεί σε αρκετά δυναμικά επαγγέλματα όπως αυτά του Demand Planner, του Logistics manager κ.ά. καθώς και σε πολλές εταιρείες που έχουν ως βασικό αντικείμενο εργασιών τη διακίνηση υλικών, τη διαχείριση αποθεμάτων, την εξυπηρέτηση πελατών, την ανακύκλωση και αποκομιδή απορριμμάτων κ.λπ. Οι φοιτητές διδάσκονται μαθήματα που όπως πληροφοριακά συστήματα επιχειρησιακών πόρων (ERP), διαχείριση πελατειακών σχέσεων (CRM), γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS), μαθήματα που σχετίζονται με καινοτόμα γνωστικά αντικείμενα καθώς και αρκετά ακόμα μαθήματα από τον κλάδο της Διοίκησης και της Οικονομίας.

Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας: Το συγκεκριμένο τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου διαθέτει ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα προγράμματα σπουδών, άμεσα συνδεδεμένο με πολλές τεχνολογίες της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης.  Ενδεικτικά, κάποια από τα αντικείμενα που προσφέρονται είναι: Εικονική Πραγματικότητα, Θεωρία και Σχεδιασμός Ψηφιακών Παιχνιδιών, Τρισδιάστατα Γραφικά με Υπολογιστή, Τεχνητή Νοημοσύνη, Γραφιστική, Multimedia, Μουσεία και Ψηφιακές Τεχνολογίες και πολλά ακόμη. Έτσι, παρέχει τη δυνατότητα στους αποφοίτους να δραστηριοποιηθούν σε διάφορες θέσεις όπως 3D Specialists, Στελέχη Πολιτιστικής Διαχείρισης, Social media Managers κ.ο.κ. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως, προσφέρεται και στο πεδίο της Οικονομίας – Πληροφορικής (4^ο ΕΠ) αλλά παράλληλα και στο πεδίο Ανθρωπιστικών, Νομικών και Κοινωνικών Επιστημών (1^ο ΕΠ), αποτελώντας μια αξιόλογη επιλογή και για τους υποψηφίους των θεωρητικών επιστήμων!

Βιοχημείας & Βιοτεχνολογίας: Πρόκειται για ένα ακόμα αξιόλογο τμήμα το οποίο συχνά οι μαθητές δεν γνωρίζουν πως αποτελεί ουσιαστικά ένα τμήμα Βιολογίας με ένα πολύ ενδιαφέρον και καινοτόμο πρόγραμμα σπουδών με ειδική εμβάθυνση, το οποίο εδρεύει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και εντάσσεται στο πεδίο των θετικών επιστημών καθώς και στο πεδίο των επιστημών υγείας. Οι απόφοιτοι ως Βιοχημικοί και Βιοτεχνολόγοι, μπορούν, ενδεικτικα, να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους σε πεδία όπως η τοξικολογία, η προστασία του περιβάλλοντος, η ανθρώπινη διατροφή και ο κλάδος των τροφίμων, η υγεία και ειδικότερα η γενετικη και αρκετά ακόμη. Η διεπιστημονικότητα του προγράμματος σπουδών είναι ευδιάκριτη και συνεισφέρει σημαντικά προκειμένου ο αυριανός απόφοιτος να μπορει να στελεχώσει θέσεις που ξεκινούν από βιοτεχνολογικές εταιρείες και τη φαρμακοβιομηχανία και φθάνουν μέχρι νεοφυείς επιχειρήσεις που ασχολούνται με το Βιοεπιχειρείν.

Σε κάθε περίπτωση, βασικό συστατικό επιτυχίας για κάθε μαθητή, είτε βρίσκεται στην πρώτη τάξη είτε και σε λίγες μέρες θα συμπληρώσει το μηχανογραφικό του, είναι η εύστοχη πληροφόρηση. Αυτός είναι και ο λόγος, που το θεωρητικό πλαίσιο της συμβουλευτικής, πρέπει, όταν σχεδιάζουμε τα επόμενα ακαδημαϊκά μας βήματα, να συμπληρώνεται και με κομβικές πληροφορίες από εξειδικευμένα στελέχη επαγγελματικής συμβουλευτικής και ειδικούς επιστήμονες με άρτια γνώση του αντικειμένου.

Σύνταξη -  επιμέλεια:

Θεόδωρος Καλαϊτζίδης, Πρόεδρος Ομίλου ΔΙΑΚΡΟΤΗΜΑ – AFTER SCHOOL – Μαθηματικός

Δρ Ταουσάνης Χρήστος, Επιστημονικός Διευθυντής EMPLOY EDU Σύμβουλοι Εκπαίδευσης & Σταδιοδρομίας

 

 

Το κρυφό σχολειό και οι πραγματικές του διαστάσεις

Από Γιάννης Πυργιωτάκης Τελευταία Ενημέρωση Μαΐ 14, 2021

 

Με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, την πιο σημαντική επέτειο του νεότερου Ελληνισμού, επιχειρώ σήμερα να προσεγγίσω το μεγαλύτερο και ίσως το πιο δυσερμήνευτο ζήτημα, πώς δηλαδή κατάφερε το Γένος των Ελλήνων, μέσα σε μια απέραντη Αυτοκρατορία με μεγάλη εθνική και πολιτισμική ποικιλότητα, να διατηρηθεί επί τετρακόσια ολόκληρα χρόνια, χωρίς να χάσει την ταυτότητά του. Και προβαίνω στο εγχείρημα αυτό θέτοντας στο επίκεντρο της συζήτησης το Κρυφό Σχολειό.

Το θέμα αυτό έχει απασχολήσει πολλούς δημοσιογράφους και επιστήμονες και έχει προκαλέσει ποικίλες συζητήσεις, αμφισβητήσεις και αντιπαραθέσεις. Στο κείμενο τούτο θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω την άποψή μου, από τη σκοπιά της ιστορικής και  κοινωνικής  διάστασης της παιδείας.

Σπεύδω εξ αρχής να δηλώσω ότι το πρώτο και μέγα σφάλμα που γίνεται σχετικά με τη μελέτη του Κρυφού Σχολειού είναι η παραβίαση της αρχής του Ιστορισμού.  Σύμφωνα με την επιστημονική αυτή αντίληψη, τα ιστορικά γεγονότα και τα κοινωνικά φαινόμενα πρέπει να μελετώνται μέσα στην πραγματικότητα και στις συνθήκες στις οποίες δημιουργήθηκαν.

Ο μελετητής οφείλει δηλαδή πριν απ’ όλα να κάνει μια διαδρομή στον χρόνο, να αναψηλαφήσει και να αναπλάσει μέσα του τις συνθήκες μέσα στις οποίες προέκυψε το υπό μελέτη φαινόμενο, να το τοποθετήσει στο περιβάλλον του και μέσα σε αυτό να το μελετήσει, να το κρίνει και να το αξιολογήσει. Σε καμιά περίπτωση δεν δικαιούται να το μεταφέρει στην εποχή του και να το κρίνει με κριτήρια του παρόντος χρόνου.

Όποιος μελετήσει όσα γράφονται για το κρυφό σχολειό διαπιστώνει εύκολα ότι η αρχή αυτή δεν τηρείται. Όλοι σχεδόν που αναφέρονται στο «Κρυφό Σχολειό», θεωρούν αυτονόητο ότι έπρεπε να υπάρχουν παντού σχολεία και για όλους και μάλιστα με τη μορφή που  τα γνωρίζομε σήμερα: Ειδικά κτίρια, θρανία, έδρες, πίνακες, βιβλία, τετράδια, προγράμματα, τσάντες, διοίκηση κλπ.  Όμως όταν γίνεται λόγος περί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το σχολείο με την έννοια αυτή δεν υπήρχε πουθενά στην Ευρώπη.

Το σχολείο αυτό προέκυψε πολύ αργότερα με τη δημιουργία του Έθνους-κράτους. Όπως θα πούμε παρακάτω το εθνικό κράτος ήταν εκείνο που για να συγκροτηθεί και να εδραιώσει την ύπαρξή του είχε ανάγκη από τα σχολεία, γι’ αυτό όχι μόνο τα δημιούργησε, αλλά και τα  κατέστησε υποχρεωτικά για όλα τα παιδιά. Όμως σε όλο το διάστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σχολεία με αυτή τη μορφή δεν υπήρχαν και οι κοινωνίες λειτουργούσαν με τις άτυπες μορφές αγωγής (από τον πατέρα στο παιδί και απ’ τον παππού στο εγγόνι).

Γράμματα μάθαιναν μόνο οι ελάχιστοι εκείνοι που προορίζονταν να αναλάβουν υπεύθυνο και ηγετικό ρόλο στην Εκκλησία στην πολιτική και στο στρατό· οι  γόνοι των ευγενών, οι οποίοι αφού μάθαιναν τα πρώτα γράμματα στο σπίτι με οικοδιδασκάλους (όχι στο εκπαιδευτικό σύστημα, αφού δεν υπήρχε), φοιτούσαν κατόπιν σε δευτεροβάθμια σχολεία. Πολλοί εξ αυτών που επεδίωκαν ανώτερες σπουδές πήγαιναν στα λεγόμενα «Σχολεία των Πόλεων», από τα οποία προέκυψαν αργότερα τα Πανεπιστήμια.

Επίσης οι συντεχνίες διαιώνιζαν τα επαγγέλματά τους  με τη μαθητεία, όχι μέσω του σχολείου.  Θα φανεί ίσως παράδοξο, αλλά αποτελεί ιστορική πραγματικότητα, ότι η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα στην Ευρώπη  που καθιέρωσε την υποχρεωτική εκπαίδευση (1834), έστω και αν αυτή αρχικά έμεινε μόνο στα χαρτιά χωρίς να εφαρμοσθεί στην πράξη. Χώρες όπως η Γαλλία, η Αγγλία, η Γερμανία καθιέρωσαν τον θεσμό της υποχρεωτικής εκπαίδευσης 50 περίπου χρόνια αργότερα.

Διαπιστώνεται λοιπόν από την ίδια την ιστορική πραγματικότητα ότι σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν σχολεία στην Ευρώπη στη σημερινή τους έκταση και μορφή. Ως ύψιστο μορφωτικό αγαθό επίσης ίσχυε η Χριστιανική διδασκαλία, και αρμόδια για την παιδεία στη Δύση ήταν η Καθολική Εκκλησία.

Η τελευταία ενδιαφερόταν περισσότερο για την καλλιέργεια Χριστιανικής συνείδησης και όχι για την καλλιέργεια κοσμικών γνώσεων, χρήσιμων για τη ζωή. Όμως με τη βιομηχανική επανάσταση διαμορφώνεται ένα διαφοροποιημένο σύστημα εργασίας και η ένταξη σ’ αυτό καθιστά απαραίτητη την κατοχή συγκεκριμένων γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων, που πρέπει να προσφερθούν σε συγκεκριμένους χώρους, στα σχολεία και από ειδικευμένο προσωπικό, τους εκπαιδευτικούς.

Πέραν τούτου, το Έθνος-κράτος που εμφανίζεται  την ίδια περίπου περίοδο ενδιαφέρεται να καλλιεργήσει εθνική συνείδηση στα μέλη του, προϋπόθεση απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η ύπαρξη, η συνοχή και η συνέχειά του. Γι’ αυτό προσπαθεί να μεταφέρει τα σχολεία από την αρμοδιότητα της Εκκλησίας στην δική του αρμοδιότητα. Και μόνο ύστερα από σκληρούς αγώνες και διαμάχες μεταξύ κράτους και καθολικής Εκκλησίας κατέστη δυνατό στη Δύση να περιέλθουν τα σχολεία από το Ecclesiasticum στο Politicum, δηλαδή από την εκκλησιαστική στην πολιτική εξουσία.

Των πραγμάτων ούτως εχόντων, δεν θα μπορούσε  να αναμένει κανείς ότι κατά  την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα υπήρχαν σχολεία στη σημερινή τους μορφή για τους υπόδουλους Έλληνες, αφού αυτά δεν υπήρχαν στην ελεύθερη Ευρώπη. Ως προς τον φορέα, αφού και σ’ αυτές ακόμη τις χώρες της Δύσης που διέθεταν δική τους πολιτική και στρατιωτική εξουσία, η παιδεία ανήκε στην αρμοδιότητα της Εκκλησίας, δεν κατανοώ γιατί να μην ισχύει το ίδιο και για τους υπόδουλους λαούς της Ανατολής, που δεν είχαν δική τους πολιτική ή άλλη εξουσία.

Είναι λοιπόν προφανές ότι η παιδεία των Ορθοδόξων δεν μπορούσε παρά να είναι στην αρμοδιότητα της Εκκλησίας. Έτσι γινόταν παντού, αυτό έπραξε  και ο Σουλτάνος. Η Εκκλησία εξάλλου ενδιαφερόταν να διδάξει γράμματα για να μπορεί να στελεχωθεί η ίδια με αναγνώστες, ψαλτάδες και κληρικούς. Σε μια εποχή επίσης στην οποία η θρησκευτική  παιδεία αποτελούσε το ύψιστο μορφωτικό αγαθό για όλη την Ευρώπη, η απουσία των ιερέων από τη διδασκαλία δεν είναι νοητή, αφού αυτοί αποτελούσαν τους κατ’ εξοχήν αρμόδιους για τη μετάδοση του μορφωτικού αυτού αγαθού.

Από την άλλη πλευρά, η σύνδεση του κληρικού με το δάσκαλο θεωρήθηκε αυτονόητη και μετά την απελευθέρωση, και μια τέτοια αντίληψη δεν θα  μπορούσε να υπάρξει χωρίς ανάλογη προϊστορία. Η ταύτιση αυτή είχε ριζωθεί βαθιά μάλιστα στη συνείδηση του κόσμου και ο ελληνικός λαός συχνά όταν αναφέρεται σε μαθητές τούς φαντάζεται να μελετούν τα εκκλησιαστικά βιβλία με δάσκαλο κληρικό. Αναφέρομε λίγα μόνο από τα πάμπολλα αποσπάσματα δημοτικών τραγουδιών:

«N- Aντρέας ήταν κυνηγός ήταν κι παλικάρι

είχι πιδί στου δάσκαλου, διαβάζει του ψαλτήρι,

διαβάζει τουν Aϊπόστουλου κι λέει του ψαλτήρι,

κι ου δάσκαλους τ’ απόλυκε, στου σπίτι για να πάει … »

Κι αλλού:

«Mικρό-μικρό στα γράμματα, μικρό και στο ψαλτήρι

το σχόλασε ο δάσκαλος να πά να γεματίσει ..»

Ακόμη ένα πιο αποκαλυπτικό απόσπασμα:

«Για σήκου-σήκου Δέσποτα και μη βαριά κοιμάσαι,

Για στείλ’ τα μαθητούρια σου, να ψάλλουν να σημάνουν,

να ανάψουν κόκκινα κεριά και πράσινες λαμπάδες».

Ένας μαθητής λοιπόν που διδάσκεται και μαθαίνει γράμματα στο εκκλησιαστικό περιβάλλον και μετέχει στην τέλεση της θείας λειτουργίας (διαβάζει τον «Aϊπόστολου» και λέει «του ψαλτήρι»), δεν κατανοώ γιατί να μην έχει δάσκαλό του έναν κληρικό. Άρα ανεξάρτητα από τον τρόπο λειτουργίας (κρυφό ή φανερό), η απασχόληση των κληρικών σε θέση δασκάλων ήταν φαινόμενο καθιερωμένο και σύνηθες μάλιστα όχι μόνο κατά την Τουρκοκρατία, αλλά επί μακρόν και μετά την απελευθέρωση και εν πολλοίς έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα.

Ας προστεθεί επίσης ότι αυτή η λύση επικρατούσε  και σε όσα σχολεία υπήρχαν στη Δύση, με μια διαφορά: Οι ιερείς, ως περισσότερο μορφωμένοι, δίδασκαν στα δευτεροβάθμια και ανώτερα σχολεία, ενώ στο Δημοτικό δίδασκε περισσότερο το βοηθητικό προσωπικό των εκκλησιών, όπως οι νεωκόροι κλπ.

Και κάτι ακόμη: Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η μετωπική διδασκαλία κατά την οποία ένας δάσκαλος διδάσκει συγχρόνως όλους τους μαθητές που κάθονται στα θρανία τους, ήταν επίσης άγνωστη ως τότε. Στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε αρχικά, με κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια και Παιδαγωγό τον Ιωάννη Κοκκώνη, η «αλληλοδιδακτική μέθοδος», οποία εισήχθη από τη Γαλλία και σύμφωνα με την οποία οι «πρωτόσχολοι», δηλαδή οι καλύτεροι μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων, δίδασκαν τους μικρότερους. Πρόκειται για μια καταστροφική μέθοδο που επιβλήθηκε επειδή, λόγω του υψηλού αναλφαβητισμού η εξεύρεση δασκάλων δεν ήταν δυνατή.

Η συνδιδακτική μέθοδος, σύμφωνα με την οποία διδάσκονταν ταυτόχρονα πολλοί μαθητές από ένα δάσκαλο εισήχθη στην Ελλάδα περί τη δεκαετία του 1870 με την εισαγωγή της γνωστής Ερβαρτιανής μεθόδου διδασκαλίας. Στα σχολεία της Τουρκοκρατίας, με τη μορφή που αυτά λειτουργούσαν, όπου λειτουργούσαν, οι μαθητές κάθονταν σε σκαμνάκια ή, όπου μπορούσαν, όλοι μαζί, και ο δάσκαλος τους καλούσε κοντά του για να τους «διαβάσει» χωριστά έναν-έναν. Καθιερωμένες τάξεις δεν υπήρχαν. Ο κάθε μαθητής αποτελούσε δική του «τάξη» και ο δάσκαλος τον «διάβαζε» ανάλογα με το επίπεδό του, που προσδιοριζόταν από το εκκλησιαστικό βιβλίο που ο δάσκαλος χρησιμοποιούσε, ανάλογα με την πρόοδο του μαθητή.

Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά αμφιβολία ότι η διάσωση της συνείδησης του Γένους αποτελεί έργο της Εκκλησίας. Αυτό ισχύει περισσότερο κατά τους πρώτους αιώνες της άλωσης, οπότε δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη το εμπόριο και δεν είχαν συγκροτηθεί οι ελληνικές κοινότητες και οι ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, η συνεισφορά των οποίων υπήρξε επίσης σημαντική, τόσο για την διατήρηση της Ελληνικής ταυτότητας, όσο και για την κήρυξη της επανάστασης.

Μετά από όλα αυτά το επίμαχο ερώτημα, αν τα σχολεία λειτουργούσαν κρυφά ή φανερά έχει για μας υποδεέστερη σημασία. Και μολονότι εμπίπτει περισσότερο στην αρμοδιότητα των ιστορικών, επιχειρώ τη δική μου απάντηση. Το γεγονός ότι, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, δεν εντοπίστηκε φιρμάνι που να απαγορεύει την ίδρυση σχολείων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν αποτελεί κριτήριο. Κι εδώ είναι η σαφής παραβίαση της αρχής του Ιστορισμού: Πώς θα μπορούσε να υπάρξει φιρμάνι που να απαγορεύει έναν θεσμό (το σχολείο) που δεν είχε θεσπισθεί ακόμη;

Ούτε βεβαίως θα μπορούσε να είναι κανείς σίγουρος ότι και εάν ακόμη υπήρχε ένα οποιοδήποτε φιρμάνι θα έπρεπε να τηρείται πάντοτε και παντού σε μια απέραντη αυτοκρατορία. Σύμφωνα με την ανάλυση του Ν. Μουζέλη, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρξε μια ιδιότυπη σχέση: Όταν η Πύλη ήταν ισχυρή, οι πασάδες στην περιφέρεια ήταν ανίσχυροι· ένας ισχυρός Σουλτάνος μπορούσε να τους ελέγχει και να περικόπτει τα δικαιώματά τους. Αντίθετα, με εξασθενημένο τον Σουλτάνο είχαμε ισχυρά πασαλίκια και  σημειώνονταν ακόμη και τάσεις αυτονόμησης. Γιατί λοιπόν θα πρέπει να αναζητούμε παντού μια ομοιόμορφη κατάσταση, προσδιορισμένη από ένα φιρμάνι;

Είναι προφανές ότι σημαντικό ρόλο έπαιζε ο πασάς κάθε περιοχής. Σε εποχές με ισχυρό πασά η απαγόρευση πολλών ελευθεριών -συμπεριλαμβανομένης και της ελευθερίας στην παιδεία- ήταν δική του υπόθεση και τότε τα σχολεία θα έπρεπε να λειτουργούν μάλλον κρυφά. Στην αντίστροφη περίπτωση θα μπορούσαν ενδεχομένως κάποια να  λειτουργήσουν και ελεύθερα. Δεν υπήρχε λοιπόν μια γενικευμένη και ομοιόμορφη κατάσταση. Τα λίγα σχολεία που υπήρχαν λειτουργούσαν κρυφά ή φανερά ανάλογα με τη συγκυρία και πάντοτε υπό την αιγίδα της Εκκλησίας, συχνά δε και με την συνεπικουρία των κοινοτήτων.

Δύσκολο όμως και δυσερμήνευτο παραμένει πάντοτε το ερώτημα που θέσαμε στην αρχή: Πώς δηλαδή διατηρήθηκε η ταυτότητα του Ελληνικού Γένους τετρακόσια ολόκληρα χρόνια; Εμείς διάγομε σήμερα διακόσια χρόνια ελεύθερου βίου και σχεδόν είχαμε ξεχάσει τα περί ελληνικής επαναστάσεως.

Οι πρόγονοί μας επί τετρακόσια ολόκληρα χρόνια πώς  εξακολουθούσαν να διατηρούν την ταυτότητά τους; Μόνο μέσω του σχολείου; Χωρίς  οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα μοιάζει δύσκολο. Με τον ελάχιστο μάλιστα αριθμό παιδιών που φοιτούσαν στα σχολεία η λύση μοιάζει ανεπαρκής. Η  μεγάλη προσφορά του κρυφού Σχολειού έγκειται αναμφίβολα στο γεγονός ότι μέσω αυτού μπορούσαν τα παιδιά να μαθαίνουν γράμματα κοντά στους ιερωμένους. Αυτό ήταν ούτως ή άλλως αναγκαίο  προκειμένου να δημιουργούνται φυτώρια για την στελέχωση της Εκκλησίας, από τον απλοϊκό ιερέα μέχρι τον ανώτερο κλήρο και τους θρησκευτικούς ηγέτες.

Φαίνεται επίσης ότι το σχολείο μπορούσε να προσφέρει μικρούς πυρήνες ανάμεσα στους Χριστιανούς, οι οποίοι σε όλα αυτά τα χρόνια καλλιέργησαν την ιδέα της διαφοροποίησης των Ορθοδόξων από τους αλλόθρησκους. Έτσι κυρίως μέσα από τις άτυπες μορφές αγωγής που προωθούσε  η Εκκλησία, η οικογένεια και αργότερα οι κοινότητες, αθόρυβα και ανυποψίαστα, λειτουργούσε στις ψυχές των Ελλήνων ένα άλλο σχολείο,  ζωντανό κι απόκρυφο: Το Σχολείο των Συνειδήσεων.

Το σχολείο αυτό λειτούργησε από γενιά σε γενιά και από στόμα σε στόμα και χωρίς να λάβει ποτέ υλική υπόσταση και μορφή, εμπόδισε την αφομοίωση των Ορθοδόξων από τους ετερόδοξους και στην κρίσιμη στιγμή έδρασε καταλυτικά. Και αυτό αποτελεί για μας το ουσιώδες κρυφό σχολειό, το Μεγάλο Σχολείο των Συνειδήσεων, που καλλιεργήθηκε κατά κύριο λόγο από την Εκκλησία, και αυτό το πνεύμα φαίνεται να απεικονίζει ο γνωστός πίνακας του Νικόλαου Γύζη.

* Ο Ι.Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής – πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης