Η άμβλωση στις Θρησκείες και στο Χριστιανισμό

                                     Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης Ph.D.                              

       Τελευταία γίνεται λόγος παγκοσμίως για την δυνατότητα τέλεσης της έκτρωσης. Άλλες χώρες τις απαγορεύουν άλλες τις επιτρέπουν, άλλες πολιτείες των ΗΠΑ τις υιοθετούν άλλες όχι, άλλες θρησκείες  τις θεωρούν βαρύτατη αμαρτία  άλλες δεν παίρνουν θέση ή τις δέχονται. Το θέμα διχάζει και πολώνει τις κοινωνίες.

     Οι Ευρωπαϊκές χώρες την επιτρέπουν, εκτός από τη  Μάλτα, όπου ακόμα και σήμερα η τεχνητή διακοπή εγκυμοσύνης αποτελεί αδίκημα υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Μάλιστα, η σχετική εγκληματική πράξη  τιμωρείται με ποινή φυλάκισης από 18 μήνες έως και 3 έτη.

        Κράτη στα οποία  απαγορεύεται η άμβλωση σήμερα είναι: Αίγυπτος, Μάλτα, Ιράκ, Αϊτή, Ανδόρα, Αγκόλα, Φιλιππίνες, Σενεγάλη, Δομινικανή Δημοκρατία, Ελ Σαλβαδόρ, το Κονγκό, Λάος, Μαδαγασκάρη, Μαυριτανία, Νικαράγουα, Ονδούρα, Σαν Μαρίνο, κ.ά.  

     Οι θρησκείες κατά κανόνα δεν την υιοθετούν.

 Το Ισλάμ δεν την αποδέχεται: Αναφέρει στο Κοράνι: «Μην σκοτώνετε τα παιδιά σας επειδή φοβάστε την φτώχια. Εμείς θα προμηθεύσουμε γι’ αυτά και για εσάς. Πράγματι, το να τα σκοτώνεται είναι μεγάλη αμαρτία» {Κοράνι 17:31}

     Η βουδιστική πίστη στη μετενσάρκωση οδηγεί στην πεποίθηση ότι η ζωή αρχίζει τη στιγμή της σύλληψης. Αυτό οδηγεί το Βουδισμό εναντίον της έκτρωσης.

      Στον Ινδουισμό, επειδή το έμβρυο είναι προικισμένο με θεϊκό πνεύμα, η άμβλωση αντιμετωπίζεται ως ένα ιδιαίτερα εξευτελιστικό έγκλημα και αμαρτία. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η έκτρωση ασκείται ευρέως εδώ και αιώνες.  Σήμερα η άμβλωση είναι διαθέσιμη λίγο πολύ στην Ινδία και δεν  αντιμετωπίζεται ως επαίσχυντη.

      Οι Σίχ (μείγμα Ινδουισμού+Ισλάμ) πιστεύουν ότι η ζωή αρχίζει με τη σύλληψη και ότι η ζωή είναι το δημιουργικό έργο του Θεού. Ως εκ τούτου, τουλάχιστον, η θρησκεία των Σιχ παίρνει μια πολύ ισχυρή θέση ενάντια στην άμβλωση ως αμαρτία.

      Κομφουκιανισμός: Υπάρχουν αποδείξεις ότι οι Κινέζοι ασκούσαν την άμβλωση στην αρχαιότητα και ότι τίποτα ούτε στους Ταοϊστικούς ούτε στους Κομφουκιανούς ηθικούς κώδικες την απαγορεύει ρητά. Ταυτόχρονα, όμως, δεν ενθαρρύνεται - συνήθως αντιμετωπίζεται ως απαραίτητο κακό, για να χρησιμοποιηθεί ως έσχατη λύση.

       Χριστιανικώς το τέλειο είναι να μην γίνεται έκτρωση σε καμία περίπτωση. Αν υπάρξει δίλλημα (π.χ. βιασμός, αναπηρία, κίνδυνος θανάτου μητέρας κλπ) τότε μεταξύ δύο κακών η Εκκλησία, κατ’ οικονομία επιλέγει το μη χείρον, χωρίς ποτέ να το επιβάλλει. Μακάρι οι εκτρώσεις να γινόταν μόνο σε τέτοιες περιπτώσεις. Η έκτρωση στο Χριστιανισμό είναι  φόνος και μάλιστα στη χείριστη εκδοχή του, που είναι η παιδοκτονία.

        Μεγάλες προσωπικότητες και Άγιοι γεννήθηκαν ακόμα και από βιασμό, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος, που η Ρωσίδα μητέρα του, βιάσθηκε από Τούρκο στρατιώτη σε Ρωσοτουρκικό πόλεμο, δεν έκανε έκτρωση και έγινε ένας Άγιος.

        Σέρβες μοναχές που βιάσθηκαν από Μουσουλμάνους στον πόλεμο της Σερβίας, σεβόμενες την αξία της ζωής, δεν έκαναν έκτρωση, τα γέννησαν και τα μεγάλωσαν στο μοναστήρι τους.

        Ο μεγάλος Έλληνας, Γεώργιος Καραϊσκάκης, που συνετέλεσε όσο κανείς άλλος στην απελευθέρωση από τους Τούρκους δεν θα υπήρχε, αν η καλογριά μητέρα του, προχωρούσε στη έκτρωση για να αποφύγει την κατακραυγή. 

  Η άμβλωση χριστιανικώς είναι βαρύτατη αμαρτία γιατί:

       1.Απαγορεύεται στις δέκα εντολές με το «ου φονεύσεις», αλλά και  από την Αγία Γραφή, τους Πατέρες της Εκκλησίας, τους Ιερούς κανόνες όπως τον 91^ο της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, οι οποίοι την θεωρούν φόνο.

      2.Είναι εν ψυχρώ και εκ προμελέτης εκτέλεση ανυπεράσπιστου, αθώου και τόσο συγγενούς ανθρώπου και με τρόπο ειδεχθή.

      3.Είναι αμαρτία γιατί έχει τεράστιας βαρύτητας αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία της μητέρας κυρίως όπως:

α.Ψυχολογικές: ενοχές, καταθλίψεις, ψυχολογικά τραύματα, ανίατα μερικές φορές.

β.Σωματικές: Δημιουργούνται συχνά συμφύσεις, μολύνσεις, μείωση γονιμότητας, στειρότητα, προδιάθεση καρκίνου μήτρας ή και θάνατος. Έχουμε ευθύνη όταν θέτουμε σε κίνδυνο την ψυχοσωματική μας υγεία.

      4.Η αξία της ζωής δεν εξαρτάται από το μέγεθος, την ηλικία, το βάρος. Είναι μία και ενιαία, είτε είναι μερικά γραμμάρια είτε 100 κιλά.

     5.Όταν απαγορεύεται η καταστροφή αυγών σπανίων ή επαπειλούμενων ειδών, χελώνας, αετού κλπ., που έχουν έμβρυα αυτών των ζώων και τιμωρείσαι με πρόστιμο και φυλάκιση, δεν είναι παράλογο να επιτρέπεται η καταστροφή ανθρωπίνων εμβρύων, για οποιονδήποτε λόγο, χωρίς καμία επίπτωση; Κατώτερη η αξία της ανθρώπινης ζωής και από των ζώων; .

    6. Είναι παραλογισμός μερικές ώρες πριν την γέννηση το έμβρυο να μην έχει αξία και μπορείς να το σκοτώσεις χωρίς καμία επίπτωση  και λίγες ώρες μετά τη γέννηση του είναι φόνος και πηγαίνεις ισόβια.

    7. Είναι δυνατόν ένα μικρόβιο στον Άρη να θεωρείται ζωή και ένα ανθρώπινο έμβρυο στη γη όχι ζωή;

    8. Εφόσον από τη σύλληψή του το έμβρυο έχει DNA, είναι ανθρώπινο όν.

    9.Κανένας λόγος οικονομικός, προσωπικός, κοινωνικός, αισθητικός, δεν μπορεί να είναι ανώτερος από την αξία της ανθρώπινης ζωής. Χριστιανικώς θυσιάζω τη ζωή μου για τους άλλους και όχι τους άλλους και μάλιστα το παιδί μου για τον εαυτό μου και την καλοπέρασή μου.

Κανένας άλλωστε προγεννητικός έλεγχος  δεν διαπιστώνει και δεν διασφαλίζει απόλυτα 100% μέχρι σήμερα, ότι το έμβρυο θα είναι απόλυτα υγιές. Υπάρχουν παθήσεις που κανένας προγεννητικός έλεγχος δεν μπορεί να τις διαπιστώσει, όπως την τύφλωση, την κώφωση, είδη νοητικής υστέρησης εκτός από το σύνδρομο Dawn κλπ.

   10. Η ζωή υπάρχει άμα τη συλλήψει, κατά τους Πατέρες. Άρα, το σταμάτημά της για οποιονδήποτε λόγω, παραβαίνει την εντολή «οὐ φονεύσεις» και αποτελεί βαρύτατη αμαρτία κατά τη διδασκαλία του Χριστού.  Ο Άγιος Κλήμης Αλεξανδρέας υιοθετεί το ρωμαϊκό δίκαιο, το οποίο ανέβαλε την εκτέλεση της θανατικής ποινής εγκύου, μέχρι να γίνει ο τοκετός. Το ίδιο και ο Αθηναγόρας ονομάζει ανδροφόνους αυτούς που κάνουν αμβλώσεις. Ο Άγιος Ιουστίνος τονίζει ότι στη μέλλουσα κρίση θα αναστηθούν και όσα παιδιά πέθαναν έμβρυα. Αλλά και κανένας Άγιος όχι μόνο από τους παλαιότερους αλλά και τους σύγχρονους (Παϊσιος, Εφραίμ,Πορφύριος, Ιάκωβος κ.ά) δεν αποδέχεται τις εκτρώσεις, αλλά τις θεωρούν βαρύτατη αμαρτία. Βέβαια έκτρωση από έκτρωση μπορεί να είναι 100 φορές βαρύτερη. Άλλη ευθύνη έχει μια άμβλωση μετά από βιασμό και άλλη γιατί απλώς δεν θέλω άλλο παιδί ενώ είναι υγιέστατο.

      Ο Χριστιανισμός πάντα αντιμετωπίζει με κατανόηση, αγάπη συμπόνοια, συγχωρητικότητα κάθε άνθρωπο, σε όσο μεγάλα λάθη και αν έχει πέσει. Τον συγχωρεί και τον βοηθά να σηκωθεί. Διαφωνεί με την αμαρτία αλλά αγαπά τον άνθρωπο της αμαρτίας. Δεν καταδικάζει κανέναν, ενημερώνει όμως για το τι είναι κακό και όσο μας είναι δυνατόν να αγωνιζόμαστε να το αποφεύγουμε.

 

 

23 Ιουνίου 1821: Η σφαγή των Ιεραρχών και του λαού της Κρήτης.

                               Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης

                              Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

 

      Στις 23 Ιουνίου 1821 και ενώ η επανάσταση είχε αρχίσει και συνεδρίαζε η σύνοδος Κρήτης στο ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο, οι Τούρκοι όρμησαν στο ναό και φόνευσαν όλους τους Αρχιερείς, δεκαεπτά ιερείς και πέντε αγιορείτες πατέρες από τη μονή Βατοπαιδίου, που είχαν φέρει στο Μέγα Κάστρο για προσκύνηση κατά της επιδημίας της πανώλης, τίμια λείψανα και την Αγία Ζώνη της Υπεραγίας Θεοτόκου. Επίσης σκότωσαν περίπου τριακόσιους

 Χριστιανούς.
  Οι Αρχιερείς που φονεύθηκαν ήταν: Γεράσιμος Κρήτης, Νεόφυτος Κνωσσού, Ιωακείμ Χερσονήσου, Ιερόθεος Λάμπης, Ζαχαρίας Σητείας, Ιωακείμ Πέτρας, Γεράσιμος Ρεθύμνης, Καλλίνικος Κυδωνίας, Μελχισεδέκ Κισάμου, Καλλίνικος Διοπόλεως.

  Τον Αρχιερέα Ρεθύμνης Γεράσιμο τον αποκεφάλισαν και έβαψαν τις σημαίες τους με το αίμα του, καθ’ υπόδειξη των Εβραίων, για να νικήσουν και το κεφάλι του με μέλη του, περιφέρανε σε πόλεις και χωριά για να κάμψουν το ηθικό του λαού.

 Σ’ όλες τις επαναστάσεις τα πρώτα θύματα των τουρκικών θηριωδιών ήταν οι Αρχιερείς γιατί ήξεραν ότι αυτοί γνώριζαν, κάλυπταν τις επαναστάσεις και ήταν πίσω απ’ αυτές.

Ο Ζανί Ζαντέ αναφέρει: «Τα σχέδια ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των μητροπολιτών, των παπάδων, των δημογερόντων» (π. Γεώργ. Μεταλληνός).

 Ο Ντομένικο Οριγκόνο, πρόξενος Ολλανδίας σημειώνει:

«Οι Τούρκοι στην Αθήνα κάνουν τα πάντα για να συλλάβουν παπάδες, γιατί, όπως διαδίδεται, οι παπάδες είναι αρχηγοί των επαναστατών».

 

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος αναφέρει: «Την επανάστασιν εκίνησαν και ενεψύχωσαν οι κληρικοί ... άνευ των οποίων ο λαός δεν ήθελε κινηθή...».

 

    Υπάρχει όμως και η μαρτυρία των Τούρκων ιστορικών για τη δράση του Ελληνορθοδόξου Κλήρου στον Αγώνα του ’21 . Έτσι, ο Μώραλη Μελίκ Μπέη δέχεται ότι «τον λαόν (της Πελοποννήσου) υπεκίνησαν οι έχοντες συμφέροντα και σχέσεις μετά τούτων, οι έμποροι, οι πρόκριτοι και κυρίως οι Μητροπολίται και γενικώς οι ανήκοντες εις τον Κλήρον, δηλαδή οι πραγματικοί ηγέται του Έθνους».

Συνολικά στην τουρκοκρατία  θυσιάστηκαν στα πεδία των μαχών ή σκοτώθηκαν ως αντίποινα, 4 Πατριάρχες.

Από τους 200 αρχιερείς που υπήρχαν σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατο­ρία, ενεργό μέρος στον Αγώνα, επώνυμα και αδιαμφισβήτητα, μαρτυρούνται να έλαβαν 73 ιεράρχες, δηλαδή ποσοστό 36,5%. Επίσης, δοκιμάστηκαν, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν 42 αρχιερείς, δηλαδή ποσοστό 21% και μαρτυρείται ότι θυσιάστηκαν για την ελευθερία, είτε με βασανιστήρια και θανάτωση από τους Τούρκους είτε στις πολεμικές συρράξεις, 45 αρχιερείς, δηλαδή ποσοστό 22,5%. Συγκεντρωτικά, λοιπόν, έχουμε: α) Ποσοστό αγωνιστών ιεραρχών 36,5%. β) Ποσοστό μαρτύρων ιεραρχών 21,0%. γ) Ποσοστό θυμάτων ιεραρχών 22,5%.

     Γι’ αυτό με σκληρή γλώσσα  ο Μακρυγιάννης επισημαίνει:«... βρίζουν, οι πουλημένοι εις τους ξένους και τους παπάδες μας, οπού τους ζυγίζουν άναντρους και απόλεμους. Εμείς τους παπάδες τους είχαμε μαζί εις κάθε μετερίζι, εις κάθε πόνον και δυστυχίαν. Όχι μόνον διά να βλογάνε τα όπλα τα ιερά, αλλά και αυτοί με ντουφέκι και γιαταγάνι, πολεμώντας ωσάν λεοντάρια. Ντροπή, Έλληνες!».

 

 

 

,

ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΙ ΠΑΚΤΩΛΟΙ ΤΩΝ ΧΡΥΣΩΝ ΛΙΡΩΝ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

 

Πού πήγαν οι πακτωλοί των χρυσών λιρών της αντίστασης;

                                     Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης

                                   Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

                              

                                                                 Π. Φέρμορ

     Πολλά έχουν γραφεί για τη διακίνηση και τη χρήση των χρυσών λιρών στην αντίσταση. Σε κάθε αγώνα έτσι και στην αντίσταση διακινούντο αρκετά ποσά, γιατί χρειαζόταν για τις ποικίλες ανάγκες. Ο Άρης Βελουχιώτης σχολιάζοντας αρνητικά το θέμα  τόνιζε: «Οι αλυσίδες των Γερμανών είναι από σίδερο και κάποτε θα σκουριάσουν. Των Εγγλέζων είναι από στερλίνες χρυσές, γι’ αυτό δύσκολα κόβονται» (βλ. Γκριτζωνά 132). Βέβαια και ο ίδιος λάμβανε οικονομική ενίσχυση από την Σοβιετική ένωση, τη Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία,  όπως αποκάλυψαν και τα πρόσφατα αποχαρακτηρισθέντα Ρωσικά έγγραφα για τον Ελληνικό εμφύλιο, όπου αναφέρεται: «100 χιλ. δολάρια θα σταλούν στον Ζαχαριάδη μέσω του τμήματος του συντρόφου Σούσλοφ».

       Ο Τομ Ντανμπάμπιν (Ιωάννης), επικεφαλής της Συμμαχικής αποστολής Κρήτης, αναφέρει ότι: «σχεδόν όλοι οι Κρητικοί αρνήθηκαν να αποδεχθούν τη χρηματική αποζημίωση που τους πρόσφερε η Βρετανική κυβέρνηση για την προσφορά τους, την οποία θεωρούσαν πατριωτικό καθήκον τους», αλλά και για «πολλούς άλλους που δέχτηκαν αμοιβές και τιμές».

     Ο Φέρμορ (Μιχάλης) αναφέρει για τους Μανώλη Ντισπυράκη από τις Καμάρες, Δημόκριτο Βοσκάκη από τη Νίθαυρη και το Σήφη Αλεβυζάκη από της Αλώνες, οι οποίοι «από την αρχή μπήκαν στον αγώνα με την πιο επικίνδυνη απ’ όλες δουλειές αυτήν του αγγελιοφόρου και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς μετά από φρικτά βασανιστήρια, ότι κανένας τους δεν έπαιρνε οποιαδήποτε αμοιβή και δεν τους ωθούσε άλλο κίνητρο από το καθήκον για την πατρίδα και τους συμμάχους της».

Ο Οπλαρχηγός Μ. Μπαντουβάς (Μπέε), αναφέρει ότι όταν προδόθηκε το κρησφύγετο του ασυρμάτου στον Αμαριώτικο Ψηλορείτη και συνελήφθη  ο Μ. Ντισπυράκης βρέθηκαν και 190 λίρες.           

        Ο υπολοχαγός Σ. Μος, υπαρχηγός στην απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, αναφέρει ότι φεύγοντας η ομάδα του καπετάν Μπουρτζαλή που είχε προσκληθεί για να βοηθήσει στην απαγωγή και κρίθηκε ότι δεν χρειαζόταν, «δώσαμε από μια χρυσή λίρα στον καθένα καθώς περνούσαν από μπροστά μας για να μας χαιρετίσουν». Επίσης αναφέρει ότι την ώρα της επιβίβασης του Κράιπε στο πλοίο, «αφήσαμε όλα τα τρόφιμα μαζί με όλα μας τα όπλα και κάποια χρήματα στον Αντώνη (σ.σ.Ζωϊδαντώνη) για την ενίσχυση της ομάδας του».

       Ο Λοχαγός-κατάσκοπος Φήλντινγκ (Αλέκος), επικεφαλής της συμμαχικής αποστολής δυτικής Κρήτης, σημειώνει: Παρόλο που «κανένας Κρητικός δεν ήταν γραμμένος στο επίσημο μισθολόγιο, όμως χρειαζόμαστε ποσά για να ταΐσουμε και να ντύσουμε ολόκληρες οικογένειες που είχαν εγκαταλείψει το συνηθισμένο τρόπο ζωής τους  για να δουλέψουν για μας,…αλλά και για κάθε περίπτωση που προσφερόταν για διακριτική δωροδοκία και εξαγορά». Παράλαβε από το Ρέντελ που είχε έλθει με καράβι από Αίγυπτο «ένα σάκο με χίλιες λίρες…Στη μακρά ανάβαση μας με τάραζε το βάρος του σάκου με τις λίρες. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά στη ζωή μου που   αισθάνθηκα τον πλούτο ως βάρος».

     Αναφέρει  όμως και μια άλλη διαπίστωση του, στην έκθεση του προς το Κάιρο, 5/5/1942):Μερικοί «Κρητικοί δεν θα έμπαιναν στον κόπο να ρισκάρουν τη ζωή τους δίχως την κατάλληλη πληρωμή». Η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται και στα απομνημονεύματα του Στελιανού Ν. Καλογεράκη και του Αντώνη Ν. Λίτινα, Προέδρου της επαρχιακής επιτροπής Αμαρίου της Ε.Ο.Ρ.

            Ο Δημήτρης Εμμ. Κορωνάκης Μοίραρχος Χωροφυλακής ε.α. αναφέρει, ότι: «νεαρός την κατοχή συνάντησα κάτω από το χωριό νυχτωμένα τον Πρόεδρο του χωριού Καλογεράκη Στελιανό (Κατσαντωνιά) να κουβεντιάζει με ένοπλους αντάρτες, τον Μπαλάσκα, τον Παπά Κυριάκο Κατσαντώνη κ.ά. «Από περιέργεια αφού προχώρησα να μη με βλέπουν, γύρισα από πάνω από το ανάχωμα κάτω από το οποίο κουβέντιαζαν να ακούσω κρυφά τι λένε. Ακούω τον Πρόεδρο να λέει: «Έχει μωρέ αλλά θέλει λίρες». Όταν αργότερα του είπα τι άκουσα και τον ρώτησα τί εννοούσε μου είπε ότι του έλεγαν: «Γιατί ο ..….δεν δίνει τρόφιμα για τη σίτιση των ανταρτών; Δεν έχει;»  Και γω τους είπα αυτό που άκουσες.

     Ο Ταγματάρχης Τζιφάκης(Τζόε) επικεφαλής της Ε.Ο.Ρ. Ρεθύμνης, αναφέρει ότι είχε ενημερωθεί από το Κάιρο να παίρνουν οι άνθρωποι την αμοιβή που τους έδιναν οι Άγγλοι γιατί αυτά χρεωνόταν στο Ελληνικό κράτος, ενώ σπανίως οι απλοί άνθρωποι δεχόταν πληρωμή. Αναφέρει όμως και εκτελέσεις, για κλοπή λιρών της αντίστασης.

          Θα ήταν άκρως ενδιαφέρουσα μια έρευνα που θα μας διαφώτιζε για το πόσα ήταν και που πήγαν αυτά τα τεράστια ποσά λιρών και δολαρίων,  που διακινήθηκαν τη Γερμανική κατοχή στην Κρήτη και στην Ελλάδα. Ποιά ήταν πριν και ποιά μετά την κατοχή η περιουσιακή κατάσταση των Άγγλων κατασκόπων και των ηγετικών και μεσαίων στελεχών της αντίστασης όλων των παρατάξεων, ώστε να μην υπάρχει καμία σκιά. Υποστηρίζεται ότι «όσοι ήρθαν στην Κρήτη, πλούτισαν και πήραν γαλόνια, για δήθεν εξαιρετικάς υπηρεσίας, ενώ στην πραγματικότητα, επωφελήθηκαν από τας ιδικάς μας προσπάθειας» (Παΐζης 421).

       Υπάρχουν αγωνιστές που έδωσαν τα πάντα στον αγώνα, στερούσαν το φαγητό από τα παιδιά τους για να φάνε οι άνθρωποι της αντίστασης και άλλοι που έχασαν περιουσίες. Κάποιοι άλλοι όμως, πλούτισαν από τον αγώνα, όπως ακριβώς και στην επανάσταση του 1821. Η ιστορία επαναλαμβάνεται πολλές φορές στο διάβα των αιώνων. Και στους πιο ιερούς αγώνες για ελευθερία υπάρχουν πάντα και μελανά σημεία. Αυτός είναι ο άνθρωπος λάσπη και χρυσάφι μαζί.

Πηγές

Καλογεράκη Στυλιανού, Απομνημονεύματα

Λίτινα Αντων., Μαρτυρία από τη συμμετοχή μου στους εθνικούς αγώνες.

Μος Σ., Κακό φεγγαραντάμωμα.

 Μπαντουβά Μ., Απομνημονεύματα

Νταμπάμπιν Τ.,Ένας αρχαιολόγος στον πόλεμο.

Τζιφάκη Χρ., Αρχείο Χρήστου Τζιφάκη.

Φέρμορ Π., Η απαγωγή του Κράιπε.

Φήλντινγκ, Το κρυφτό.