Ο ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΜΙΣΟΓΥΝΙΣΜΟΣ

Ο ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΜΙΣΟΓΥΝΙΣΜΟΣ

Αναδημοσίευση από εφ. Πατρίς Ηρακλείου

                               ΕΥΤΥΧΙΟΣ Σ. ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗΣ Μ.Α., Ph.D.

                                   

       8^η Μαρτίου η παγκόσμια ημέρα γυναίκας. Του πιο ταλαιπωρημένου και βασανισμένου πλάσματος στην ιστορία μέχρι και σήμερα, που ακόμα και οι αρχαιοελληνικοί πολιτισμοί, παρόλο το μεγαλείο τους, οικτρά την υποτίμησαν, εκτός από τον Μινωικό και Σπαρτιατικό στους οποίους είχε καλύτερη θέση. Ήταν μεγάλη ατυχία να είσαι γυναίκα στην αρχαιότητα.

     Εντύπωση ιδιαίτερη προξενεί το γεγονός, ότι δεν υπήρξε ούτε μία γυναίκα Βασιλέας στους αρχαιοελληνικούς πολιτισμούς, ούτε είχε δικαίωμα στην εξουσία. Την άποψη αυτή τη στήριζαν δυστυχώς και διακεκριμένοι οι φιλόσοφοι. Ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης υποστηρίζει: «Τὸ ἄρρεν πρὸς τὸ θῆλυ φύσει, τὸ μὲν ἄρχον τὸ δὲ ἀρχόμενον» Βλ. Αριστοτέλους, Πολιτικά Α΄, 5, 13, συμφωνώντας με τον Μένανδρο, που έλεγε ότι η φύση δεν έδωσε την εξουσία στη γυναίκα, ούτε πρέπει να της εμπιστεύεσαι τα της ζωής σου Βλ. Μενάνδρου, Γνώμαι Μονόστιχοι, 151.Ο Σοφοκλής επίσης στην Αντιγόνη συμφωνεί ότι «Γυναίκα, όσο ζω, δεν κάνω κυβερνήτη και ω τιποτένιο εσύ κορμί, που σε τραβά γυναίκα!». Και συμπληρώνει ο άλλος τραγικός Ευριπίδης: «είναι ντροπή, να κυβερνά το σπίτι μια γυναίκα κι όχι ο άντρας της» Βλ. Ευριπίδου, Ἠλέκτρα, 932.

 Αντίθετα, στο Χριστιανισμό στον οποίο ο ανώτερος και αγιότερος άνθρωπος σε όλες τις εποχές, πάνω και από Αγγέλους θεωρείται μια γυναίκα, η Παναγία, είναι φυσιολογικό να μη θεωρεί ντροπή το να κυβερνάται από γυναίκα. Απόδειξη αυτού υπήρξαν οι 3 αυτοκράτειρες του χριστιανικού Βυζαντίου, (Ειρήνη η Αθηναία 752 μ.Χ, Θεοδώρα 980 μ.Χ, Ζωή η πορφυρογένητη 1000 μ.Χ.) που διακυβέρνησαν το Βυζάντιο, άσκησαν χρηστή διοίκηση και μνημονεύονται για τις εξαίσιες αποφάσεις τους. Αξιοσημείωτο, επίσης, ότι τρία βιβλία της Π. Διαθήκης φέρουν ονόματα γυναικών: Ρουθ, Εσθήρ, Ιουδήθ και υπήρχαν  προφήτιδες, όπως η Μαριάμ,η Ολδά και ηγέτηδες όπως η Δεβώρα κλπ.

       Χαρακτηριστικό επίσης της υποτίμησης της γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, είναι ότι τους Ολυμπιακούς αγώνες, ξένοι, βάρβαροι, ακόμη και δούλοι μπορούσαν να παρακολουθούν. Απαγορευόταν όμως ρητά, επί ποινή θανάτου δια κρημνισμού από το Τυπαίον όρος, να εισέρχονται στο στάδιο και να παρακολουθούν τους αγώνες οι γυναίκες, ακόμα και να διαβαίνουν τον Αλφειό ποταμό κατά τις απαγορευμένες ημέρες, εκτός ορισμένων παρθένων. Βλ. Παυσανίου, Ἑλλάδος περιήγησις, Ηλιακά Α΄, 5, 6, 7-8.

 Η μόνη ενήλικη γυναίκα που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες ήταν η ιέρεια της θεάς Δήμητρας. Η μοναδική έγγαμη γυναίκα που τόλμησε να παραβιάσει το άβατο της Ολυμπίας ήταν η Καλλιπάτειρα από τη Ρόδο, που μπήκε κρυφά μεταμφιεσμένη, για να παρακολουθήσει το γιο της που αγωνιζόταν και δεν την εκτέλεσαν επειδή ήταν κόρη και αδελφή ολυμπιονικών.

      Μεγάλο μέρος των φιλοσόφων ήταν μισογύνηδες με πιο ακραίους τον Μένανδρο, Ευριπίδη, Σοφοκλή, Πλούταρχο. Ο Θαλής έλεγε πως ευχαριστεί την τύχη, που γεννήθηκε άντρας και όχι γυναίκα, Έλληνας και όχι βάρβαρος, άνθρωπος και όχι ζώο» Βλ. Διογένους Λαερτίου, Βίοι Φιλοσόφων, 1, 33, παρόμοια με τους Εβραίους, που σε πρωϊνή τους προσευχή ευχαριστούν τον Θεό που δεν τους έκανε γυναίκα

Mεγάλοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων  την θεωρούσαν κατώτερη ως προς την αρετή: «Ἡ θήλεια φύσις πρὸς ἀρετὴν χείρων ἐστι τῆς τῶν ἀρρένων»Βλ. Πλάτωνος, Νόμοι, 781b, αν και στην Πολιτεία του την εξισώνει με τον άνδρα. Ο Αριστοτέλης επαυξάνει, λέγοντας: «Τὸ ἄρρεν πρὸς τὸ θῆλυ φύσει, τὸ μὲν κρεῖττον τὸ δὲ χεῖρον» Βλ. Αριστοτέλους, Πολιτικά Α΄, 5, 13.

Ο Αριστοφάνης την παρουσιάζει υποτιμώντας την, ως το πιο ακαταμάχητο θηρίο: Βλ. Αριστοφάνους, Λυσιστράτη, 1014.

Ο Πλάτων, πιστεύοντας στη μετενσάρκωση, θεωρεί ότι είναι η τελευταία τιμωρία να γίνεις γυναίκα: «όποιος όμως άνδρας αποτύχει σε αυτά (να ζήσει μέσα στη δικαιοσύνη), θα μεταμορφωθεί κατά τη δεύτερη γέννησή του σε γυναίκα» Βλ. Πλάτωνος, Τίμαιος, 42b.

 Στον Οἰκονομικὸ του Ξενοφώντα επισημαίνεται για τη γυναίκα: Έπρεπε να βλέπει όσο γινόταν λιγότερο, να ακούει όσο γινόταν λιγότερο, και να κάνει όσο γινόταν λιγότερες ερωτήσεις Βλ. Ξενοφώντος, Οικονομικός,7, 5, ενώ ο Κριτόβουλος παραδέχεται ότι ελάχιστοι είναι αυτοί, με τους οποίους συζητά λιγότερο, από ό,τι με την ίδια του τη γυναίκα Βλ. Ξενοφώντος, Οἰκονομικός, 3, 12-13.

Ο Μένανδρος δεν υπολείπεται υποτιμητικών χαρακτηρισμών: Φύτρο κακό είναι η γυναίκα στη ζωή, αλλά σαν αναγκαίο κακό την αγοράζουμε. Επιπλέον, ότι φορτίο δεινών είναι η γυναίκα για τον άνδρα, ότι τα τρία κακά είναι πυρ, γυνή και θάλασσα, Βλ. Μενάνδρου, Γνῶμαι Μονόστιχοι, 316.

Και καταλήγει με τις τρομερές θέσεις, «εκτός απ’ αυτήν που σε γέννησε, να μην αγαπήσεις άλλη» Βλ. Μενάνδρου, Γνῶμαι Μονόστιχοι, 656, ότι πολλοί βρήκαν τη δυστυχία εξαιτίας των γυναικών, αφού όλες είναι αρχιτέκτονες κακών, ότι δεν πρέπει να την πιστεύεις μήτε αν πεθάνει, ότι είναι καλύτερα να την κηδεύεις, παρά να την παντρεύεσαι Πρβλ. Μενάνδρου, Γνῶμαι Μονόστιχοι, 145.

Αλλά ο Αντιφάνης την εμπιστεύεται σε ένα πράγμα: «πως αν πεθάνει, δεν θα ξαναζήσει. Σε τίποτε άλλο δεν της έχω εμπιστοσύνη, ώσπου να πεθάνει» Βλ. Αθήναιου, Δειπνοσοφιστής Β΄, 132.

     Κατά τον Ευριπίδη, «Άπιστο είναι το γυναικείο φύλο, πλάσμα μισητό» και ότι δεν έπρεπε ο Δίας να κάνει να γεννιόνται οι άνθρωποι από γυναίκα» Βλ. Ευριπίδου, Ἱππόλυτος, 616. Ζητά να αφανιστούν, ότι πρέπει όλα να τα συγχωρεί στον άνδρα Βλ. Ευριπίδου, Ἠλέκτρα, 1052. Πρότυπο βέβαια σε όλα αυτά είχαν τον ίδιο το Δία, που ενώ αυτός απαιτούσε σεβασμό στον θεσμό του γάμου από την Ήρα, σκοτώνοντας τους επίδοξους εραστές της, την ίδια στιγμή την απατούσε με θνητές. Ο Απόλλων, ο Διόνυσος, η Άρτεμη, αλλά και η Αθηνά δεν ήταν παιδιά της Ήρας.

      Κατά τον Παλλαδά δε «Κάθε γυναίκα είναι χολή. Δύο στιγμές καλές χαρίζει: τη μια στον νυφικό θάλαμο και την άλλη στον θάνατό της», Βλ. Παλλαδά Αλεξανδρέως, Σκωπτικά επιγράμματα, XIβ,381,παραλλάσσοντας εμφανώς τον Ιππώνακτα, Βλ. Ιππώνακτος απ. 62: «δύ’ ἡμέραι γυναικός εἰσιν ἥδισται, ὅταν γαμῇ τις κακφέρει τεθνηκυῖαν».

     Εύκολο ήταν το διαζύγιο στον άνδρα. Ένας άνδρας της Αρχαίας Ελλάδας έχει πάντα το δικαίωμα να διώξει τη γυναίκα του και όταν ακόμη δεν έχει τίποτε (μοιχεία, ανικανότητα) να την κατηγορήσει, ακόμα κι ενώ αυτή είναι σε εγκυμοσύνη. Απλώς πρέπει να επιστρέψει πίσω  την προίκα, την οποία του έδωσαν οι γονείς της. Αυτή ήταν η μοναδική υποχρέωσή του. Η γυναίκα, επίσης, έχει τυπικά δικαίωμα να ζητήσει διαζύγιο, όχι όμως για μοιχεία (διότι οι Αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν πως μόνο ο άντρας έχει τέτοιου είδους ελευθερία),

       Πολυγαμία δεν είναι μόνο στο Ισλάμ ήταν και στην αρχαία Ελλάδα: Ο Δημοσθένης υποστηρίζει ότι οι Αθηναίοι είχαν τριών ειδών γυναίκες: « τις μεν εταίρες για την ηδονή, τις παλλακίδες για την φροντίδα του σώματος και τις νόμιμες γυναίκες για την γνήσια παιδοποιία» Βλ. Δημοσθένους, Κατὰ Νεαίρας, 122.

       Τελικά φαίνεται ότι ο ερχομός του Χριστιανισμού στην ιστορία έφερε τη μεγάλη ανατροπή με την περίφημη θέση του«Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ» Γαλάτας γ,23, που ήταν τελείως αντίθετη με τις φιλοσοφικές αντιλήψεις της αρχαιότητας αλλά και με τις ισλαμικές και ινδουιστικές θέσεις σήμερα. Αλλοίμονο στη  γυναίκα αν δεν είχαμε την έλευση του Χριστιανισμού στην ιστορία.