Ο Ρόλος των Τοπικών Ηγετών στην Αντίσταση

                              Δρ. Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης

                     

      Σημαντικό ρόλο στην αντίσταση διαδραμάτισαν πολλοί τοπικοί ηγέτες, Νομάρχες, Μητροπολίτες, Ηγούμενοι, Δήμαρχοι, Πρόεδροι. Όταν ήταν ικανοί, ψύχραιμοι, θαρραλαίοι, εύστροφοι, διπλωμάτες, μπορούσαν να αποσοβήσουν πολλές επικίνδυνες καταστάσεις και εντάσεις και να προστατεύσουν το λαό, τις πόλεις και τα χωριά τους. Χάρι σ’ αυτούς πολλές πόλεις και χωριά αλλά και άνθρωποι, γλίτωσαν την καταστροφή, αν και δεν είχαν εκπαιδευτεί στη διπλωματία, στην παραπλάνηση και στην κατασκοπία. Ήταν τα στελέχη εκείνα στα οποία λόγω της θέσης τους, απευθυνόταν οι εκάστοτε κατακτητές για κάθε θέμα και πρόβλημα, από τους οποίους ζητούσαν λόγο, με τους οποίους συνδιαλεγόταν. Οι ηγέτες αυτοί έπρεπε να ρίχνουν στάχτη στα μάτια των Γερμανών να τους παραμυθιάζουν, για να μη βλέπουν την πραγματικότητα, να προσποιούνται τους φίλους,  για να μπορούν οι δυνάμεις της αντίστασης να καλύπτονται. Η διπλωματική ικανότητα, η εξαπάτηση των εχθρών ήταν η πρώτη ικανότητα που χρειαζόταν, όταν αυτοί ήταν  και στελέχη της αντίστασης. Έπρεπε να δίνουν στον κατακτητή την εικόνα του συνεργάσιμου μαζί του, ώστε να μην υποψιαστεί το παραμικρό για τη δράση τους. Ήταν θέσεις ευθύνης υψηλής επικινδυνότητας, γι’ αυτό πολλοί δεν δεχόταν να τις αναλάβουν και άλλοι παραιτούντο, γιατί θα έπρεπε να κάνουν τα πάντα για να μην γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς, αλλά και να είναι σε επαφή με την αντίσταση. Κάποιοι δεν είχαν τις ικανότητες να το κάνουν αυτό και το πλήρωσαν με τη ζωή τους, είτε από τους Γερμανούς είτε από της δυνάμεις της αντίστασης. Ήταν «μπρός γκρεμός και  πίσω ρέμα» ισορροπούσαν  «επί ακμής ξυρού», γιατί δεν έλειπαν οι προδοσίες, αλλά και οι συκοφαντίες. Στα απομνημονεύματα των αγωνιστών της αντίστασης και των Άγγλων αξιωματικών της συμμαχικής αποστολής Κρήτης υπάρχουν αρκετά παραδείγματα της μεγαλειώδους δράσης των. Βέβαια από  τις ίδιες θέσεις άλλοι υπηρέτησαν τον εχθρό.

    Στα μοναστήρια του Πρέβελη, του Αρκαδίου κ.ά. το μεσημέρι έτρωγαν και έπιναν οι Γερμανοί και το βράδυ οι ανταρτικές ομάδες, για να μην υποψιάζονται οι εχθροί. Άλλοτε, Γερμανοί, αντιστασιακοί, καταζητούμενοι, Άγγλοι Αξιωματικοί μεταμφιεσμένοι, καθόταν στο ίδιο τραπέζι στα Μοναστήρια και στα σπίτια των Δημάρχων και Προέδρων, χωρίς να παίρνουν είδηση οι εχθροί. Βέβαια αν οι κατακτητές αντιλαμβανόταν το ρόλο και το παιγνίδι τους οι τιμωρίες ήταν αδυσώπητες. Αναφορές γι’ αυτό το δύσκολο ρόλο τους έχουμε αρκετές, στις πρωτογενείς πηγές της γερμανοκατοχής όπως:

     «Έντρομοι οι μοναχοί του Αρκαδίου είδαν να καταφθάνει στο μοναστήρι  ο ταγματάρχης Φουξ, για έρευνες, επειδή συσσωρεύτηκαν πολλά σύννεφα απειλής πάνω από το μοναστήρι, που είχε γίνει άντρο αγωνιστών με τον Ηγούμενο Διονύσιο Ψαρουδάκη να πρωτοστατεί στον αγώνα…Οι μοναχοί τηρώντας τις παραδόσεις είχαν ετοιμάσει αβραμιαία φιλοξενία. Μια συνήθεια που δεν εξαιρούσε ούτε τους εχθρούς.

   Επίσης ο Ηγούμενος Αρχιμανδρίτης Θεοφύλακτος Σμυρνιωτάκης, θερμός πατριώτης και δραστήριο μέλος της Κρητικής Αντίστασης, διακονούσε τα κατοχικά χρόνια την Μονή των Αγίων Αποστόλων στα Κάτω Καστελλιανά, μετόχι της Αγίας Αικατερίνης της Μονής Σινά. Ο Λοχαγός Φέρμορ, αρχηγός της απαγωγής του Κράιπε, περιγράφει  περιστατικό με τον Ηγούμενο: «Ο Ηγούμενος του μοναστηριού είναι αξιέπαινος. Καθόμασταν στον μοναδικό χώρο υποδοχής του μικρού και πρωτόγονου μοναστηριού, όταν έφτασε μια ομάδα επτά Γερμανών. Απείχαν μόλις ένα λεπτό από την πόρτα, όταν τους πήραμε χαμπάρι. Ο Ηγούμενος άνοιξε αμέσως μια καταπακτή, που οδηγούσε στο κελάρι και κατεβήκαμε όλοι μας και μείναμε εκεί κρατώντας την αναπνοή μας, ενώ οι Γερμανοί έμπαιναν μέσα, πάνω ακριβώς από τα κεφάλια μας. Ο Ηγούμενος τους κράτησε και τους τάισε για δύο ώρες με απίστευτη ψυχραιμία. Τους βλέπαμε μέσα από τις χαραμάδες που άφηναν οι σανίδες του πατώματος. Έφυγαν τελικά, βέβαιοι πως ο οικοδεσπότης τους ήταν ένας νομοταγής γερμανόφιλος κι εμείς βγήκαμε από την τρύπα μας. Παρά τρίχα γλιτώσαμε, μόνο χάρη στην ετοιμότητα και το θάρρος του Ηγουμένου».

     «Ήταν αδύνατο να αισθανθείς οτιδήποτε άλλο εκτός από έναν οίκτο για τον ανυποψίαστο εχθρό», επισημαίνει για παρόμοια περίπτωση ο Λοχαγός Φήλντινγκ». Ο ίδιος  αναφέρει επίσης στα απομνημονεύματά του, «Το Κρυφτό» ότι, όταν πήγαιναν στο σπίτι του Προύχοντα αντιστασιακού Ρόμπολα στον Πρινέ Ρεθύμνου «ήταν θέμα τιμής γι’ αυτόν να έχει τουλάχιστον κάνα δυο Γερμανούς να μας συστήσει». Την τελευταία φορά που πήγαμε με τον Π. Φέρμορ δεν ήταν Γερμανοί και είπαν να πάμε στο σπίτι του Δημάρχου, που ήταν στην αντίσταση και  για να μην τον υποψιάζονται τους παρίστανε το φίλο.   Γλεντούσαν δύο Γερμανοί Λοχίες στο σπίτι του  και αρκετοί άλλοι έξω στους δρόμους… Διέκοψαν το τραγούδι τους για να μας χαιρετίσουν όλο διαχύσεις μόλις μπήκαμε. «Ο οικοδεσπότης μας συνέστησε ως ξαδέλφια του, φτωχοί συγγενείς μου από ορεινό χωριό, έσπευσε να προσθέσει για να εξηγήσει τις φθαρμένες κάπες που φορούσαμε… Δικαιολογούσε αυτές τις άστοχες και επικίνδυνες  ενέργειες λέγοντας: «Τα μυαλά μας είχαν πια πειραχτεί από την αφύσικη ζωή που ζούσαμε γι’ αυτό κάναμε άσκοπα πράγματα και η οικογένεια διακινδύνευε τα πάντα».

 

      Ο Τομ αναφέρει επίσης για το διπλωματικό ρόλο του Δημάρχου Τυμπακίου: «Ο Γερμανός διοικητής του αεροδρομίου Τυμπακίου είχε αυτοκαλεστεί για ένα πικ - νικ  με τον Δήμαρχο. Έτσι ο Δήμαρχος δεν μπορούσε να φάει μαζί μας, παρόλο που ανήκε στην ομάδα μας, αλλά εμείς είχαμε καλύτερη παρέα απ’ ότι εκείνος».

    Παρόμοια κακά συναπαντήματα στο σπίτι του, με τον Φέρμορ και Γερμανικά αποσπάσματα τη μία και τον Τομ, Σουρή, Κωστή Παραδεισανού την άλλη ή καταζητούμενων και Γερμανών την τρίτη, περιγράφει στα απομνημονεύματά του, ο Πρόεδρος τότε του Άι-Γιάννη  Αμαρίου, Καλογεράκης Στυλιανός.

      Τη διπλωματία αυτή χρησιμοποιούσαν οι Προύχοντες και στην τουρκοκρατία και έκανε τον Πασά του μεγάλου Κάστρου να ομολογεί θαυμάζοντας την διπλωματία τους, κατά το Ν. Καζαντζάκη: «Μα τον Αλλάχ, εσείς οι Ρωμιοί είστε αθάνατο μιλέτι, πότε με ο μέλι πότε με το ξίδι, πιάνετε όλες τις μύγες».

   Το ίδιο και το 1967, όταν οι Ισραηλινοί κατέλαβαν το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης Σινά και ο Στρατηγός Νταγιάν διέταξε την εκκένωσή του για να το κάψει, οι μοναχοί με τη διπλωματία, τη φιλοξενία και τα επιχειρήματά τους, του άλλαξαν γνώμη και γλίτωσαν.

 

     Παρατηρούμε ότι όλοι αυτοί οι ηγέτες χρησιμοποιούσαν τη φιλοξενία και τα φαγοπότια σαν δοκιμασμένο τρόπο παραπλάνησης των εχθρών. Ο Τόμ Ντανμπάμπιν αναφέρει σχετικά: «Οι χωρικοί έκαναν τους φιλόξενους και πότιζαν τους Γερμανούς ώσπου να μεθύσουν και να ξεχάσουν γιατί ήρθαν».

      Σ’ όλους αυτούς τους αγωνιστές πλέκει διθυραμβικούς ύμνους για την προσφορά τους, ο Φήλντινγκ, θεωρώντας ότι: « Ο ρόλος τους στην αντίσταση δεν ήταν θεαματικός, αλλά ήταν απροσμέτρητα πολύτιμος. Χωρίς καμιά ματαιοδοξία που χαρακτήριζε μερικούς από τους αυτοανακηρυχθέντες «αρχηγούς και χωρίς υστερόβουλη σκέψη ανταμοιβής ή δόξας, είχαν θέσει το σπίτι τους στη διάθεσή μας από την αρχή της κατοχής, βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε μέλος μιας ένοπλης ομάδας».